له پاڵ ئه‌وه‌شدا، قوڕئانی پیرۆز دوورتر له مه‌ودای ئاماژه و ئاراسته‌كردن تێپه‌ڕیووه، كاتێك ئامرازگه‌لێكی گرینگی بۆ فه‌ڕاهه‌مكردوون، به‌مه‌ش تێگه‌یشتن له تیۆری مه‌عریفه و به‌ده‌ستهێنانی تایبه‌تمه‌ندیی مه‌عریفه‌ناسی، له چوارچێوه‌ی ئاسانكارییه‌كی ئاشكراتر به‌رجه‌سته ده‌بێت.
لێره‌دا، به مه‌به‌ستی ئاشنابوون به لایه‌نێكی بنه‌ڕه‌تی تیۆری مه‌عریفه، ئامرازه مه‌عریفییه‌كان شیده‌كه‌ینه‌وه، كه له قوڕئانی پیرۆزدا باسكراون، به‌و هیوایه‌ی ببێته مایه‌ی حاڵیبوونێكی ته‌ندروستانه له پرسی تیۆری مه‌عریفه، مه‌عریفه‌یه‌ك كه فریادڕه‌سه ڕاسته‌قینه‌كه‌ی تێكڕای مرۆڤایه‌تییه بۆ گه‌یشتن به پایه‌ی هۆشیاری ته‌واو له پرسی ئایینناسی و دونیاناسیدا.
بۆ ئه‌وه‌ی مرۆڤ له ڕوانگه‌ی مه‌عریفه‌وه گه‌ردوون بناسێت و بگاته هه‌قیقه‌ته ئایینیه‌كان، خودای په‌روه‌ردگار سێ ئامرازی زۆر گرینگی بۆ فه‌راهه‌م كردووه، بۆ هه‌ر یه‌كێكیش له‌و ئامرازانه، بوارێكی تایبه‌تی دیاریكردووه، ئامرازه‌كانیش بریتین له:
- یه‌كه‌م: هه‌ست (الحسّ)، له گرینگترین ئامرازه‌كانی هه‌ستكردنیش له بواری مه‌عریفییدا، بیستن و بینینه.
- دووه‌م: عه‌قڵ (العقل)، كه هه‌قیقه‌ت له بوارگه‌لێكی دیاریكراودا ده‌دۆزێته‌وه، به تایبه‌ت له‌و بنچینه و بنه‌مایانه‌ی كه ته‌كانده‌ری جووڵه‌كه‌ی بن.
- سێیه‌م: سروش (الوحی)، كه هۆكاری به‌یه‌كه‌وه‌گرێدانی جیهانی نادیار و بژارده‌یه‌كی تایبه‌ته له مرۆڤه‌كان.
سوودوه‌رگرتن له هه‌ردوو ئامرازی هه‌ست و عه‌قڵ له بواری ناسینی گه‌ردوون و تێگه‌یشتن له شه‌ریعه‌ت، شتێكی ئاسانه بۆ هه‌موو مرۆڤه‌كان، سه‌باره‌ت به ئامرازی سێیه‌میش، كه ئامرازی سروشه، ئه‌وه‌یان تایبه‌ته به‌و كه‌سانه‌ی كه عینایه‌تی تایبه‌تی ئیلاهییان پێبڕاوه، كه ئه‌وانیش پێغه‌مبه‌ران و ئه‌ولیاكانن.
سه‌باره‌ت به ئامرازی هه‌ستیش، ناتواندرێت سوودی لێوه‌ربگیرێت، ته‌نها له بواره هه‌ستپێكراوه‌كاندا نه‌بێت، وه‌كو چۆن ناتواندرێت سوود وه‌ربگیرێت له ئامرازی عه‌قڵ، ته‌نها له‌و چوارچێوه‌یه‌دا نه‌بێت كه بشێت ووزه و بنه‌ماكانی عه‌قڵ تێیدا جووڵه بكه‌ن، له‌باره‌ی ئامرازی سروشیش، ئه‌وه‌یان چوارچێوه‌یه‌كی به‌رفراوانتر و گشتگیرتره، چونكه ده‌گاته هه‌موو ئاسته‌كان، هه‌ر له ئاسته عه‌قائیدییه‌كانه‌وه بگره تا ده‌گاته ئه‌رك و به‌رپرسیارییه‌ته‌كان.
خودای گه‌وره فه‌رمانیكردووه به سوپاسگوزاریكردن و، ئاماژه‌یكردووه بۆ پابه‌ندبوون به سوودوه‌رگرتن له‌و سێ ئامرازه
((وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ))
له كۆتایی ئه‌و ئایه‌تەشدا، خودای گه‌وره فه‌رمانیكردووه به سوپاسگوزاریكردن، ئاماژه‌شیكردووه بۆ پابه‌ندبوون به سوودوه‌رگرتن له‌و سێ ئامرازه، به ڕه‌چاوكردنی سوودبینین له هه‌ر یه‌كێكیان له شوێنی گونجاوی خۆیدا، چونكه سوپاسگوزاریكردن، واته به‌كارهێنانی شیاوی به‌خششه‌كه له شوێنی خۆیدا.
هه‌روه‌ها قورئانی پیرۆز له چه‌ندین شوێندا باسی سروش (الوحی)ـی كردووه، بۆ نموونه، خوای په‌روه‌ردگار له ئایه‌تی (43) له سوڕه‌تی (النحل) ده‌فه‌رمووێت:
((وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ))
مرۆڤی دیندار، له شته هه‌ستپێكراوه‌كانه‌وه ده‌ستپێده‌كات، بۆ ئه‌وه‌ی زه‌مینه‌سازییه‌كی گونجاو دابمه‌زرێنێت بۆ سازانی حوكمێكی عه‌قڵی، له‌وێشه‌وه، له ژێر ڕۆشنایی سروشه‌وه ، به ناسینی خوا و سیفاته‌كانی ده‌گات
سه‌لماندنی بوونی عه‌قڵ و سروش به به‌ڵگه
مه‌به‌ستیش له سروش قورئانی پیرۆز و سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ره (دخ)، هه‌ریه‌ك له عه‌قڵ و سروشیش هه‌ریه‌كێكیان به پشتگیری بۆ به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌كه‌ی دیکە داده‌نرێت، بۆ نموونه: عه‌قڵ به حوكمه بنه‌بڕه‌كه‌ی ئه‌وه ده‌سه‌لمێنێت، كه سروش به‌ڵگه‌یه، سروشیش به ده‌قه ڕاشكاوه‌كانی پشتگیری له به به‌ڵگه‌بوونی عه‌قڵ ده‌كات له هه‌موو بواره تایبه‌ته‌كانی.
قوڕئانی پیرۆزیش له چه‌ندین ئایه‌تدا ڕێنوێنی مرۆڤایه‌تی ده‌كات، كه حوكم به عه‌قڵ بكه‌ن و، بانگیان ده‌كات بۆ بیركردنه‌وه و ڕامان له دروستكراوه سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كاندا و، به‌ڵگه عه‌قڵییه‌كان بكاته ژێده‌ر بۆ سه‌لماندنی بانگه‌وازییه‌كه‌ی، وه‌كو چۆن ئه‌سته‌مه بتوانیت په‌رتووكێكی ئاسمانیت ده‌ستبكه‌وێت (چه‌شنی قورئانی پیرۆز) كه به‌و شێوه و ئه‌ندازه و قه‌باره‌یه ڕێز له مه‌عریفه‌ی عه‌قڵی بگرێت، ته‌نانه‌ت پێغه‌مبه‌رمان (دخ) و هاوڕێكانی، دووپاتیانكردۆته‌وه له سه‌ر به به‌ڵگه‌بوونی عه‌قڵ له‌و بواره تایبه‌تییه‌كانی، به‌ڵكو له به‌ڵگه و نیشانه خوداییه‌كان هه‌ژماریانكردووه.
سروش به‌ڵگه‌یه‌كی ئیلاهی بنه‌بڕه و، عه‌قڵیش ڕێنیشانده‌رێكی خوداییه بۆی، كه‌واته دژێتی له نێوان سروش و عه‌قڵدا نییه
بوونی دژێتی له نێوان زانست (كه به‌ره‌نجامی عه‌قڵه) و له نێوان سروش
تێبینی/ ئەو بابەتە لە گۆڤاری (پەیامی زانایان) بڵاوکراوەتەوە، کە لە نووسینی بەڕێوبەری ماڵپەڕی (قەڵەم پرێس)ـە.
إرسال تعليق